Earth Overshoot Day is dit jaar op 22 augustus. Dan is de volledige jaaropbrengst van de Aarde opgebruikt. Dat betekent een ecologisch begrotingstekort van 37%. Weliswaar door de Coronacrisis drie weken later dan in 2019, maar we zijn nog lang niet bij 31 december.
Elk jaar maakt het Global Footprint Netwerk bekend wanneer Overshoot Day is. In de grafiek hieronder zie je dat we met alle milieumaatregelen tot en met 2019 geen vooruitgang boekten in het beperken van het ecologisch tekort. Integendeel.
De dag van het jaar waarop we de jaaropbrengst van 1 aarde hebben opgebruikt
De Coronacrisis heeft ons 3 weken ‘winst’ opgeleverd. Wat zou het mooi zijn als we die trend vast kunnen houden. Eerlijk gezegd heb ik er weinig vertrouwen in dat we dit vrijwillig gaan doen. De Coronacrisis heeft ons gedwongen om economische activiteiten te beperken, maar zodra er ruimte komt zie je dat we zo snel mogelijk weer terug willen naar ‘economisch herstel’. En niet naar ‘ecologisch herstel’. De luchtvaart krijgt miljarden steun, een vliegticket mag niet goedkoper zijn dan 40 euro. Waar praten we in we vredesnaam over? Waarom zijn we zo kortzichtig?
Van korte termijn denken naar Systeem denken
Mijn docent Systeemdenken Jac Vennix wees ons erop dat mensen geprogrammeerd zijn om op korte termijn te denken. Als we nog geen urgentie voelen gaan we op de oude voet verder. Dat is niet eens onwil, zo zit het beestje in elkaar. Daarom is in mijn ogen het belangrijkste wat we in het onderwijs kunnen doen aan duurzame ontwikkeling: Leren Systeemdenken. En dat kan al vanaf de basisschool. We werken in het onderwijs wel aan het ontwikkelen van een ‘onderzoekende en kritische houding’, of het ontwikkelen van ‘twenty-first century skills’, maar Systeemdenken gaat verder. Het Waters Center for Systems Thinking heeft hiervoor mooie tools ontwikkeld, zoals het overzicht met de gewoonten van een systemdenker in figuur 2. Die gewoonten zijn ondermeer het grotere geheel zien en kijken naar gevolgen op de lange termijn.
Systeemdenken voor bewustwording van urgentie
Het Expertisecentrum Sustainable Business (ESB) wil bijdragen aan het ontwikkelen van het gevoel van urgentie om Earth Overshoot Day naar 31 december te brengen. Zodat we met zijn allen aan 1 aarde genoeg hebben. Binnen ESB richt mijn lectoraat zich vooral op ontwikkelen van systeemdenken, of zoals Otto Scharmer van het Presencing Institute het noemt: Van ego- naar eco-systeem bewustzijn. Dan leren we verder kijken dan de huidige Coronacrisis. Want die is straks wellicht ons kleinste probleem, zie de cartoon in figuur 3.
Exploring the Future workshops
Hoe kweek je een gevoel voor urgentie? Hoe leer je systeemdenken? Als bijdrage daaraan heb ik afgelopen jaar een workshop Exploring the Future ontwikkeld. In deze workshop verplaatsen we ons naar de toekomst. Bijvoorbeeld 2069. Een toekomst waarin de problemen zijn opgelost. Hoe kijken we dan terug naar 2020? Hoe ziet de wereld er dan uit?
In deze workshop maken deelnemers creatieve verbeeldingen van een wenselijke en haalbare toekomst. Ik heb hem voor het eerst verzorgd tijdens een internationale conferentie over the Art of Artificial Intelligence. Een Avans studententeam was mee naar Linz. Daar zijn hele mooie toekomstbeelden gepresenteerd, waaronder een video over Earth Overshoot Day. Een impressie van de workshop en de videclips van de toekomstbeelden vind je hier.
Op 20 februari 2020 hebben ca. 40 studenten van de minor Business 2030 en de minor Happiness and the Bulshit Curve de toekomst verkend. Dat kon toen nog fysiek in een lokaal.
Kort daarna kwam de Coronacrisis en moest de workshop voor de minor Betekenisvol Ondernemen en Onderzoeken online. In plaats van een lokaal zaten we in een ruimte van Microsoft Teams, en als muur gebruikten we digitale muur op www.Stormbard.com (Tip: Maak een account for Education). Zelfs daar werkte het aardig goed. Een student: “Er kan online veel meer dan ik gedacht had“. Het ontwerp van de workshop vind je hier. En dit is het Stormboard met de instructie en de resultaten.
Bronnen voor meer informatie
Het concept van de workshop is gebaseerd op twee bronnen. Ten eerste de ervaring met de voorstelling Digest The Future die Godelieve Spaas en ik samen met SPACE hebben georganiseerd op 22 oktober 2019. Ten tweede mijn jarenlange ervaring met Future Search, een methode ontwikkeld door Marvin Weisbord en Sandra Janoff, voor actieoplanning met het hele systeem van belanghebbenden. Natuurlijk is de workshop maar een onderdeel van een groter proces, maar het betrekt deelnemers wel met hoofd, hart en handen. Het gaat letterlijk meer ‘in je lijf zitten’.
Meer over Systeemdenken vind je op de website van het Waters Center for Systems Thinking en het Vijfde Discipline Praktijkboek van Peter Senge. Meer over Future Search vind je hier.