Ik ben een boek van Antonio Damasio aan het lezen, het boek ‘Self comes to mind; constructing the conscious brain’. Het gaat over een thema dat me altijd al geboeid heeft: wat is het verband tussen ons lichaam als biologisch wezen en ons denken en handelen. Eerder kwam ik uit bij het gedachtegoed van Arnold Cornelis en zijn Logica van het Gevoel. Dat was omdat in het gros van de managementmodellen die ik tegenkwam ons lichaam geen rol leek te spelen. Nog steeds lijken wij rationele wezens, die op grond van duidelijke twee bij twee matrices de juiste strategische keuzes maken, niet gehinderd door onbewuste en/of gevoelsmatige drijfveren. Daarbij lijkt ook de tijd geen rol te spelen, want in een matrix of twee bij twee diagram is de tijd niet in beeld. Geleidelijk aan begint er iets te veranderen. Ontdekkingen vanuit de neurowetenschap geven inzicht in hoe ons bewustzijn tot stand komt en welke rol onbewuste processen spelen.
Damasio noemt dat ‘naturalizing consciousness’. Ons gezond verstand blijkt niet altijd even gezond, door onbewuste biologische drijfveren. Tegelijkertijd wil hij niet de verkeerde indruk wekken dat ons bewust beoordelingsvermogen een mythe is. Opheldering over zowel bewuste als onbewuste processen kan ons beslissingsvermogen juist versterken. De kwaliteit van wetenschap, van kennis en advies kan wijzer worden beoordeeld. Damasio wijst erop dat door het ontstaan van bewustzijn een weg is geopend naar een levenswijze die ons leven de moeite waard maakt. Meer begrip van het bewustzijn en van de rol van het gevoel kan die waarde alleen nog maar versterken. Niet alleen om te weten wie we nu zijn, maar vooral ook als we willen weten wat we kunnen worden.
Ik hoop dat u me niet van ‘goeroe verering’ gaat beschuldigen, maar het verbaast me iedere keer weer hoe actueel het gedachtegoed van Arnold Cornelis is. Ook nu bij het lezen van het werk van Damasio. Cornelis was zijn tijd ver vooruit. Hij sprak al halverwege de jaren negentig van diverse stuurmechanismen, van een combinatie van onbewuste en bewuste processen, net als nu de neurowetenschap doet. Hij wees er al op dat gevoel voorafgaat aan bewustzijn. Volgens hem is een bedoeling een drievoudige hypothese: dat je weet wat je wil, dat je weet hoe je dat kunt bereiken en dat als je het bereikt hebt het nog steeds is wat je wil.
Damasio vertelt dat al bij heel primitieve wezens het gevoel een directe uiting is van het welzijn van het organisme. Omstandigheden binnen of buiten het lichaam worden direct vertaald in positieve of negatieve gevoelens, die vragen om een bijstelling van de gang van zaken. Zo fungeert gevoel als barometer voor management om bij te stellen. Ik denk dat dit ook geldt voor onze samenwerkingsverbanden in en tussen organisaties.